Criminaliteit en Cultuur

Madeleine de Boer promoveert vandaag aan de Universiteit van Utrecht op een onderzoek naar het verband tussen cultuur en criminaliteit. En guess what? Dat is er niet! Marokkanen, Antillianen en kaaskoppen denken precies hetzelfde over goed, fout, straf en boete. Krijgt Vogelaar dan daags na haar aftreden toch nog gelijk en wordt crimineel gedrag veroorzaakt door een gebrekkige groenvoorziening in de wijken?

Als je in dit verband aan Utrecht denkt dan denk je onwillekeurig aan Kanaleneiland 2007. Burgemeester Brouwer sprak indertijd van "een kritieke situatie", berovingen, autodiefstallen, openlijke geweldpleging en mishandeling van agenten. Marokkaanse jongeren in de leeftijd van 9(!) tot 20 jaar, zo'n tachtig in totaal, terroriseerden de buurt. De bewoners van een seniorenflat konden op een gegeven moment niet meer naar het naastgelegen winkelcentrum omdat de politie de 'vluchtroute' met hekken had afgezet. De link tussen cultuur en misdaad is dan snel gelegd.

Het Willem Pompe Instituut voor Strafrechtswetenschappen van de Utrechtse Universiteit startte in 2000 een studie om inzicht te krijgen in de wijze waarop 'instanties binnen de Nederlandse strafrechtspleging reageren op cultuurspecifieke misdaad'. Het onderzoek van Madeleine de Boer is hiervan een onderdeel en gezien de resultaten tevens het sluitstuk: "cultuurspecifieke opvattingen over diefstal en geweld zijn dus niet verantwoordelijk voor de oververtegenwoordiging in de misdaadcijfers" schrijft de Boer. Negen jaar onderzoek naar cultuurspecifieke misdaad, blijkt zoiets helemaal niet te bestaan.

De Boer kwam tot haar conclusie door duizend vmbo-leerlingen uit de Randstad te vragen naar hun mening over zaken als diefstal, geweld en straf. Hieruit kwam naar voren dat Surinamers, Marokkanen, Turken etc hierover niet wezenlijk van mening verschillen. Diefstal en geweld zijn fout en maak je je hieraan schuldig dan verdien je straf.

Maar mag je hieruit dan concluderen dat er geen verband bestaat? Het is een onomstotelijk gegeven dat jongeren uit 'andere' culturen oververtegenwoordigd zijn in de justitiële databanken. Je kunt je bij een dergelijke uitkomst natuurlijk ook afvragen wát je nu eigenlijk onderzocht hebt.

Mij is altijd geleerd dat een steekproef aselect en representatief moet zijn. Voorts moet je ervoor waken dat het causale verband dat je tussen uitkomst en conclusie legt, niet door iets anders veroorzaakt kan zijn. En daar valt voor wat ik van dit onderzoek heb gezien wel het een en ander op af te dingen.

Gesteld dat de Boer haar conclusies beperkt tot een cultuurspecifiek misdaadprofiel van jongeren op vmbo-niveau, dan is haar selectie breed genoeg. Wil ze de resultaten daarentegen veralgemeniseren, en de krantenkoppen doen dat in ieder geval, dan is haar keuze niet representatief. Bovendien verwacht ze de jongeren op school aan te treffen (ik ook), maar als ik nog even naar de berichtgeving over Kanaleneiland teruggrijp dan lees ik in 'de Gelderlander' van 24 september een interview met een boze Turkse man: "... ze doen alsof het hier Afrika is. Ze slapen de hele dag en na zessen nemen ze de straat over". Niet op school dus.

Formeel gezien zegt het onderzoek dus alleen iets over vmbo-leerlingen die liever naar school gaan dan dat ze 's nachts op straat rondhangen. Dat gegeven levert al een redelijk gekleurd beeld op maar dat is op zich nog niet eens mijn grootste bezwaar. Mijn grootste bezwaar zit hem in het feit dat de onderzoekster individuen vraagt naar een persoonlijke mening en vervolgens een causaal verband legt met de cultuur waaruit die persoon afkomstig is. Maar een cultuur is geen persoon.

Een cultuur heeft niet overal een mening over. Binnen iedere gemeenschap zijn er meer zaken niet benoemd dan wel. Menselijk gedrag wordt niet volledig geprogrammeerd door culturele memen, integendeel. Binnen iedere cultuur geldt dat de sociale omgangsvormen min of meer in lijn zijn met de gulden regel. Voor zover mij bekend bestaan er dan ook geen culturen die geweld en diefstal binnen hun eigen gemeenschap propageren.

De vragen die de Boer stelt over geweld en diefstal hebben geen cultuurspecifiek karakter. Ze stelt precies díe vragen die ongeacht iemands achtergrond hetzelfde beantwoord worden. De vragen discrimineren ten enen male onvoldoende om iets over de relatie tussen persoon, misdaad en cultuur te kunnen concluderen.

Eén uitzondering in haar eigen onderzoek bevestigt dit: Turkse jongeren hebben minder problemen met eerwraak dan anderen. Volgens haar kan dit "de oververtegenwoordiging verklaren van Turken die zijn veroordeeld voor geweldsdelicten binnen de eigen gemeenschap". Volgens mij ondergraaft het de conclusie van het rapport.

Misdaad kan wel degelijk cultuurspecifiek zijn maar om daar een vinger achter te krijgen moet je langs cultuurspecifieke lijnen vragen stellen. Stom toevallig postte ik gisteren een onderzoek van de Israelische psycholoog Tamarin over het gedogen van geweld in relatie tot iemands culturele achtergrond. Een schokkende conclusie die tenminste vraagtekens plaatst bij de bevindingen uit de Boers rapport.

Maar wat we gelukkig wél kunnen constateren is dat de vmbo-leerlingen in de Randstad diep in hun hart best wel toffe gassies zijn, en dat is natuurlijk goed nieuws. Prettige borrel Madeleine!