Postmodernistische vrijheidsmoraal

'Alle vrijheidsidealen zijn gelijkwaardig', zegt de postmodernist

Vrijheid is een van de meest subjectieve begrippen uit de menselijke vocabulaire. Als er een ranglijst zou bestaan van dubbelzinnige concepten dan eindigde vrijheid - wat mij betreft - ex aequo met 'god'.

Toch ervaren we dat niet zo. Ieder voor zich weet exact wat hij onder vrijheid verstaat en wanneer die wordt aangetast. Zo ook Pieter Klein, redacteur van RTL Nieuws in zijn column 'vrijheid, vrijheid, vrijheid'. Dit betoog handelt over het vluchtelingen-probleem en Klein maant ons hier, vragend: "Heb jij meer recht op vrijheid dan de mensen die nu aan de deur van Europa kloppen? You tell me".

Inhoudelijk laat ik Kleins demagogisch geraaskal hier voor wat het is: emotioneel geblaat in een poging de redelijkheid te overschreeuwen. Interessanter vind ik zijn gebruik van het woord vrijheid; kennelijk is voor Klein 'vrijheid' een universeel gegeven dat uitwisselbaar is tussen continenten en culturen. Het doet denken aan de postmoderne kijk op het begrip 'waarheid'. De waarheid bestaat niet zegt de postmodernist, ieders kijk op de waarheid levert een particuliere werkelijkheid waarover wij niet mogen oordelen. Waarheid is daarmee weliswaar een uitwisselbaar, maar evenzo inhoudsloos begrip geworden.

Dat waarheid als notie door onze postmoderne maatschappij is uitgehold en ankerloos gemaakt weten we, we zien dat dagelijks geëtaleerd onder de noemer: multiculturele diversiteit. Maar bij vrijheid ligt dat anders, hierbij denken we onbewust nog dat het een gemeenschappelijke waarde aangaat, een waarde die over de gehele wereld wordt gedeeld. Dat is echter niet zo, en dat is ook nooit zo geweest.

In 1938 schreef Menno ter Braak: "het paradoxale aan het woord vrijheid is, dat het een toestand moet aanduiden, die voor den een dit en voor den ander dat beteekent; daarom omspant het vrijheidsbegrip een aantal voorstellingen, die loopen van volstrekte anarchie tot kadaverdiscipline" (Over Waardigheid en Macht); een klare observatie waarvan de juistheid eenvoudig is na te gaan door naar een definitie te zoeken. Die is er niet. Het zijn stuk voor stuk beschrijvingen vanuit een individueel, historisch of cultureel perspectief. 

Een verklaring daarvoor zou kunnen zijn dat vrijheid een emotioneel concept is, terwijl waarheid - veelal - een rationeel concept betreft. Vertel me dat twee plus twee vijf is en ik ga op zoek naar tegenargumenten. Maar, bind me de handen op de rug en verklaar me tot slaaf en ik zal woest worden. Vrijheid is een verinnerlijkt, cultureel-instinctief idee dat onmiddellijk een gevoelsmatige reactie oproept zodra ze wordt geschaad.

De vrijheid, waar Klein aan refereert, slaat daarom terug op zijn eigen gevoel van vrijheid. Gezien vanuit het vreedzame Nederland staan oorlog, honger en dictatuur gelijk aan onvrijheid. Ik ga in zoverre met hem mee dat tekorten en onderdrukking geen situatie scheppen waarin een individu, ongeacht zijn culturele achtergrond, vrijheid ervaart. Maar wat Klein de vluchtelingen hier aanbiedt is zijn vrijheid en niet de hunne, want die kent hij immers niet.

Zo zal de vrome moslim tussen de vluchtelingen zich pas vrij voelen wanneer hij alle verplichtingen die de islamitische traditie hem oplegt tot tweede natuur heeft gemaakt. Zijn vrijheidsidee verlangt dat van hem terwijl wij - in ieder geval ik - een zo totale controle over onze dagindeling en ons handelen als persoonlijke bezetting zouden ervaren. Vrijheid binnen de islam staat gelijk aan onderwerping, terwijl Kleins perceptie van vrijheid juist het tegendeel inhoudt. Daar zit dan ook het gevaar van een open invitatie om van onze vrijheid te komen genieten. Veel genodigden zullen de ongebonden vrijheid die wij zo lief hebben verwerpen en veroordelen, soms op gewelddadige wijze. 

Postmodernistisch Europa gaat echter aan dit dilemma voorbij door ieder onderscheid en ieder referentiekader af te wijzen vanuit de gedachte dat alle concepten gelijkwaardig zijn, dat van de vrijheid incluis. En of jouw idee van vrijheid nu naar anarchisme neigt danwel een kadaverdiscipline vereist, het past allemaal binnen de Europese maatschappelijke ruimte; aldus de gelijkheidsmantra. Persoonlijk heb ik hier grote twijfels bij.