Religies vergelijken

Naar goed gebruik haastten politici en media zich de onnozele burger gerust te stellen, de aanslagen in Brussel hadden niets met de islam te maken. Het waren criminelen ditmaal, bekend bij politie om hun criminele verleden en criminele daden. En na een driedaags spervuur van criminele antecedentjes moest de goedgelovige kijker welhaast concluderen “ja, dit is crimineel, dit zijn criminelen, dit heeft niets met de islam te maken”. Dat de aanslagen niet als criminele actie maar als boetedoening waren ingestoken, daarmee hoefden we nu niet meer lastiggevallen te worden.

De kracht schuilt in de herhaling, ook bij aanslagen. Ik bemerk dat goddank bij mijn kennissen, met name bij hen die noch in politiek noch in religie geïnteresseerd zijn. Na deze zoveelste islamitische schunnigheid spreken zij zich steeds openlijker uit: dit deugt niet! Maar de islam deugt wel? Jehova's komen toch ook niet met een bomgordel aan de deur? Ik ervaar het als een gesundenes Volksempfinden, een bevindelijkheid bovendien die zich eenvoudig rationeel laat onderbouwen wanneer je niet op voorhand alle religies gelijk wilt schakelen.

Voor het vergelijken en plaatsen van religies biedt Paul Cliteur in het voorwoord van Wim van Rooys 'Waarover men niet spreekt' een praktisch handvat. Hij zegt hier: je moet natuurlijk kijken naar de teksten waarop een religie zich baseert maar, omdat deze vaak eeuwenoud zijn, moet je ook in ogenschouw nemen hoe er vandaag de dag mee wordt omgegaan. Wat is binnen een geloofsgemeenschap de heersende interpretatie en welke betekenis geven gezaghebbende deskundigen eraan? In de regel beperkt men zich echter tot de letterlijke teksten en komt zo tot de conclusie dat ook de Bijbel een vreselijk boek is, en dus de islam ex aequo als religie geaccepteerd kan worden.

Met Deuteronomium in de hand is die zaak ook eenvoudig gemaakt. Een actueel voorbeeld wordt gevonden in DT 21:10 dat handelt over vrouwen die op de vijand zijn buitgemaakt: “gij moogt haar tot vrouw nemen”. Voor de fijnproevers wijs ik op het expliciete verbod, drie verzen verderop, om haar tot slaaf te maken; “want gij hebt haar gedwongen”. Evenwel maakt dit ons, kinderen van de Geneefse Conventie, onpasselijk. En naar ik meen terecht. Juist daarom zijn Cliteurs vervolgcriteria zo belangrijk: hoe denkt de gemeenschap er tegenwoordig over en is de geestelijkheid het hiermee eens?

We kunnen er kort over zijn, de ontwikkeling die het christendom en jodendom hebben doorgemaakt heeft geresulteerd in een seculier humanistische wetgeving die 90% van Deuteronomium strafbaar stelt. Het gebod om overspelige vrouwen en ook meisjes die niet als maagd het huwelijk zijn ingegaan te stenigen zien we als curiositeit. En we kunnen dit doen omdat joden en christenen de Bijbel niet als Gods letterlijke woord nemen, maar als teksten die door Hem zijn geïnspireerd. Hoe anders is dat met de interpretatie van de koran binnen de islam.

Tot aan het eind van de twaalfde eeuw probeerden islamitische filosofen de wijsheden uit de koran in overeenstemming te brengen met die van de Oude Grieken (met name Aristoteles), net als Aquino dat met de christelijke exegese deed. De meest tot mijn verbeelding sprekende filosoof op dit onderwerp was Ibn Rushd, die wij kennen als Averroes. Hij stelde een systeem van interpretatie voor dat veel gelijkenis vertoont met de werkwijze zoals die nu nog door de katholieke kerk wordt gehanteerd. Maar helaas voor de wereld werd rond dezelfde tijd de strijd in de islamitische wereld tussen rekkelijken en preciezen gewonnen door laatstgenoemden. Vanaf dat moment gold dat de koran het letterlijke woord van god was waaraan nooit meer ene jota geïnterpreteerd mocht worden.

Op dat standpunt is men sinds de twaalfde eeuw niet meer teruggekomen. Renaissance, Verlichting en Moderniteit (die we volgens menig apologeet juist aan mensen als Averroes te danken zouden hebben) gingen aan de islam voorbij. De islam viel terug op haar wortels uit de zevende eeuw en houdt daar tot op de dag van vandaag aan vast. Cliteurs tweede en derde criterium vallen zo nagenoeg samen met het eerste, de letterlijke teksten. Saoedi-Arabië, Iran, Pakistan en Islamitische Staat tonen hoe een 'modern' islamitisch land omgaat met teksten die vanuit westerse optiek het best omschreven kunnen worden als inhumane anachronismen.

Jihadisme is dan ook geen travestie van een anders vreedzame religie, het is de enig mogelijke interpretatie. De crimineel die besluit een vertrekhal op te blazen of z'n mitrailleur leeg te schieten op een strand vol toeristen betert juist zijn leven, hoe vreemd dat ook moge klinken. Voor hem is het een loutering omdat hij conform de letterlijke tekst – de enige tekst – gevolg geeft aan gods opdracht. Het zou goed zijn wanneer de boven ons gestelden dit inzicht verinnerlijkten, het zou de kwaliteit van preventie en reactie zeer ten goede komen. De islam is namelijk geen religie als het christendom of het jodendom. De islam verhoudt zich tot het christendom als Atilla de Hun zich verhoudt tot Stephan Hawking, en het wordt hoog tijd dat 'Stephan Hawking' eens in bescherming werd genomen.