Democratie geen panacee

Democracy Index 2010 

Met enige regelmaat verklaren wijze lieden dat de Westerse democratie weliswaar geen perfect systeem is, maar dat er op dit moment niets beters voorhanden is. Desgevraagd wordt het dan ook van harte aanbevolen bij landen die na een omwenteling van enige aard in de markt zijn voor wat nieuws. Wat men vervolgens, overlopend van enthousiasme en welgemeende hartelijkheid verzuimt te melden, is dat er vele randvoorwaarden verbonden zijn aan dit model.

De belangrijkste van die randvoorwaarden komt erop neer dat een land dat ‘de democratie’ wil invoeren, reeds een democratische constitutie moet bezitten. Er moet, ter verduidelijking, een historie bestaan van delegatie en vertrouwen alsook een diep besef te leven in een natiestaat en niet slechts in stam- of clanverband. Daarnaast moet de gekozen wetgevende macht als enige en hoogste wetgevende macht erkend kunnen worden. Een democratie waar de wetgevende macht wordt ingeperkt door een ‘Raad van Hoeders’ of anderszins divine toetsing behoeft, houdt op een democratie te zijn of is die nooit geweest.

De tegenwerping dat ook in Nederland godsdienstige inspiratie voor diverse politieke partijen een bron van wetgeving vormt en dat zulks niet strijdig hoeft te zijn met de beginselen van een parlementaire democratie snijdt geen hout. In een parlementaire democratie zoals die van Nederland kan, bij voldoende meerderheid, iedere denkbare wet tot stand komen of worden afgeschaft. Binnen een systeem waar elk democratisch besluit is voorzien van de voetnoot ‘mits in overeenstemming met de sharia’, is dat niet mogelijk.

Iran is daarom geen democratie en Egypte dreigt dezelfde weg te gaan. Ook in Irak en Afghanistan wil de democratie maar geen wortel schieten, dit ondanks de miljarden die er zijn ingepompt. In deze landen wordt het democratiseringsproces niet alleen door religieuze manifestaties gedwarsboomd maar spelen ook tribale belangen een kwalijke rol; stamoudsten die het eigenbelang laten prevaleren en in wier vocabulaire het woord landsbelang niet eens voorkomt. In Libië zal straks hetzelfde gebeuren. Voor deze landen geldt dat de religieuze, etnische en tribale scheidslijnen dieper zijn ingesleten dan de landsgrenzen en democratie, bij gebrek aan demos, een inhoudsloos begrip blijft.

Op de keper beschouwd is een parlementaire democratie van alle staatsvormen de meest zwakke. Democratisch succes vereist een natiestaat waarbinnen de kiezers een gemeenschappelijke nationale en/of culturele basis ervaren, waar wetten en machthebbers weggestemd kunnen worden en waar religieuze, etnische en culturele verschillen niet tot uitdrukking komen in grondwet of wetboek. Europa heeft er eeuwen over gedaan om op eigen kracht tot dit punt te geraken. Zo hadden de Nederlandse regenten pas in 1917 voldoende vertrouwen in ‘het volk’ om mannen van 24 jaar en ouder kiesrecht te verlenen.

De landen echter waar we het hier over hebben (mogelijk met uitzondering van Tunesië) voldoen niet aan bovengenoemde voorwaarden en de miljarden die president Obama beloofd heeft vrij te maken om het democratiseringsproces handen en voeten te geven, zullen net zo welbesteed blijken als de gelden voor Irak en Afghanistan.

De laatste keer – bij mijn weten – dat een land succesvol tot een parlementaire democratie werd omgevormd was in 1945 toen Japan die eer te beurt viel. De Amerikaanse bezetter was indertijd wel zo wijs eerst de randvoorwaarden te implementeren. Deze bestonden onder andere uit de afschaffing van het Shintoïsme als staatsgodsdienst (Hirohito was keizer en god).

"Shintoism, insofar as it is a religion of individual Japanese, is not to be interfered with. Shintoism, however, insofar as it is directed by the Japanese Government, and is enforced from above by the government, is to be done away with".

De Amerikanen realiseerden zich in die dagen dat democratie geen panacee is waarvan een doodzieke patiënt in een paar dagen tijds weer opkrabbelt. Democratie is niet iets wat je kunt uitroepen waarna als bij toverslag collectivisme plaatsmaakt voor individualisme en clanbelangen voor landsbelang. Democratie is de uitkomst van een democratiseringsproces en niet het begin. Dat is te zeggen, tenzij je bereid bent de randvoorwaarden te scheppen. Maar dat zijn we niet, en de landen in kwestie evenmin.