Rekenkundige vooroordelen

‘Rapport rekent af met heersende vooroordelen over Marokkaanse jeugddelinquenten’ kopten de mainstream media deze week. Zo’n bericht prikkelt mijn vooroordeelkwab. Niet vanwege de Marokkaanse jeuddelinquenten, maar vanwege de zinsnede ‘rekent af’.

We rekenen namelijk heel wat af in Nederland. Sterker nog, we rekenen ons blind. Onderzoekers, overheden en ‘onderste-steen-boven’ commissies berekenen alles tot achter de komma en schrijven rapporten die ons zekerheid moeten verschaffen. Zekerheid dat het zo is of dat het nooit meer zo zal gaan. Alleen zijn er twee problemen. Ten eerste kan er anno 2009 bijna niemand meer rekenen waardoor, ten tweede, berekeningen foutief geïnterpeteerd worden.

Neem bijvoorbeeld het rapport van Gonneke Stevens over de Marokkaanse jeugddelinquenten. Het gaat mij nu even niet om who’s who maar om het rekenwerk. Dat deugt namelijk niet. Althans, niet als je daaruit de conclusies trekt die Gonneke Stevens de media toestaat eruit te trekken. De conclusies uit haar rapport hebben in de hier gepresenteerde vorm geen enkele relevantie voor de Nederlandse samenleving als geheel, hooguit zijn ze nuttig voor het personeel van de bezochte huizen van bewaring. Toch is het de vermeende maatschappelijke betekenis waar nu breeduit over wordt bericht.

Voor wie het rapport niet gelezen heeft, Gonneke en haar team onderzochten het verband tussen de herkomst van de delinquent en de aard van het delict. Er werd onderscheid gemaakt naar autochtoon, westerse en niet-westerse allochtoon, en binnen de laatste groep wordt zelfs onderscheiden of iemand uit Marokko, Turkije of de Antillen afkomstig is. Voor nu echter, interesseert mij dat niet. Het gaat mij puur om het bizarre gegoochel met cijfers waar wij de laatste jaren veelvuldig op getrakteerd worden. Cijfers die diepe indruk maken, die in zichzelf ook juist zijn maar die gratuit geëxtrapoleerd, geïnterpreteerd en gepolitiseerd worden.

Om dat duidelijk te maken veeg ik even alle allochtonen uit het rapport heel oneerbiedig op een hoop en doop ze: Arcadiërs. In Nederlandse detentiecentra zitten derhalve Arcadiërs en autochtonen en wel in de verhouding 2:1. In andere woorden: tweederde van alle gedetineerden heeft naast een Nederlands, ook een Arcadisch paspoort. Verder weten we dat Arcadiërs (buiten de gevangenis en in de onderzochte leeftijdscategorie) 20% van de totale bevolking uitmaken.

Uit interviews met de gedetineerden blijkt volgens het rapport dat van de Arcadiërs 80% vastzit wegens diefstal en 5,8% wegens een zedendelict. Bij de autochtonen ligt dat respectievelijk op 50% en 16,2%. Ook wordt duidelijk dat een Arcadiër, voorafgaand aan het interview, gemiddeld 3,5 keer eerder werd verdacht en vastgezet (tegen 2,6 keer bij autochtonen) [1]. In combinatie met het feit dat Arcadiërs in Nederland slechts 20% van de bevolking uitmaken, ontstaat nu een cijferbrij waar je even voor moet gaan zitten.

Alleen, dat gebeurt niet. Er wordt geconcludeerd dat Ardadiërs binnen de onderzochte populatie (vastgezette minderjarigen) dus minder enstige vergrijpen plegen, en vervolgens staan de opstellers van het rapport toe dat deze conclusies door de media op de Nederlandse samenleving als geheel worden geprojecteerd. En dat is vanuit rekenkundig oogpunt een kwalijke zaak. De cijfers in het rapport zijn voor de Nederlandse samenleving als geheel namelijk volstrekt betekenisloos.

Als je misdaadcijfers betekenis wilt geven voor de samenleving (zowel voor burgers als politie) dan moet je ze normaliseren en omrekenen naar de situatie waarop je ze wilt toepassen, in dit geval: de wereld buiten de gevangenis. Als burger wil ik weten: als er in mijn wijk 1000 Arcadiërs komen wonen wat betekent dat statistisch gezien voor mijn veiligheid en mijn eigendommen? En als handhavende macht wil ik weten: als de verhouding autochtoon – Arcadiër 10:1 is, aan welk personeel heb ik dan behoefte; recherche of blauw op straat? Als we ons voor de beantwoording van deze vragen alleen zouden baseren op het cijfermateriaal van Gonneke Stevens, dan ontstaat een ernstig vertekend beeld en trekken we de verkeerde conclusies.

Bijvoorbeeld, afgaand op de procentuele verhouding van het aantal zedendelinquenten (5,8% allochtoon tegen 16,2% autochtoon), dan lijkt de boodschap: als je niet verkracht wilt worden dan kan je het beste tussen Arcadiërs gaan wonen en niet tussen autochtonen. Het is ook precies de boodschap die de media eruit pikten en die door Stevens niet werd tegengesproken. Maar is dat terecht? Als we ervan uitgaan dat de recidivefactor[1] in deze cijfers is verwerkt, dan hoeven we slechts op te merken dat er verhoudingsgewijs wel erg veel Ardadiërs in het gevang zitten. Op basis van hun voorkomen binnen de totale bevolking zou je verwachten dat slechts 20% van de gevangenispopulatie van Arcadische herkomst is. Het getal is echter 3,3 maal zo groot[2].

Uit een groep van 100 Arcadiërs en 100 autochtonen gaat er dus 3,3 maal zo vaak een Arcadiër in de fout. En dan kan het wel zo zijn dat ‘slechts’ 5,8% een zedendelict begaat, als de kans op een zedendelinquent in die groep meer dan driemaal zo groot is, dan kom je op ruim 19%, en dat is hoger dan de 16,2% bij de autochtonen. Daarmee is de groep Arcadiërs buiten de gevangenis in geen geval zediger dan een vergelijkbare groep autochtonen. En het is deze groep buiten de gevangenis die mij als oppassend burger interesseert; ik bevind mij namelijk niet binnen de poorten.

Als we vervolgens nog opmerken dat de cijfers uit het rapport zijn toespitst op een specifieke subgroep[3][4] die binnen de groep Arcadiërs oververtegenwoordigd is, dan is de kans dat leden uit deze subgroep een zedendelict plegen, tenminste anderhalf maal zo groot als bij autochtonen. En die boodschap komt in het rapport niet helemaal uit de verf. Als burger heb ik daarom niets aan alle berichtgeving naar aanleiding van dit onderzoek, sterker nog, ik word ernstig op het verkeerde been gezet.

Gegeven de gevangenispopulatie en de recidiveverhouding had ik als burger graag het getal 4,45 gehoord (3,3 x 1,35). Met dit getal moet ik namelijk de kans slachtoffer te worden van een misdrijf vermenigvuldigen mocht ik temidden van Arcadiërs wonen. Het is een getal waarvan een heel andere boodschap uitgaat dan van “ja, dat zou je zo kunnen stellen” in antwoord op de vraag of autochtonen dus meer verkrachten.

Het rapport in zijn huidige vorm heeft alleen betekenis voor gevangenispersoneel. Zij weten nu, gegeven het klantaanbod op enig moment, hoeveel psychiaters en hoeveel buurtvaders ze moeten inhuren. Meer relevantie hebben de cijfers niet. Stevens had daarom de media nooit toe mogen staan de cijfers op deze wijze uit hun verband te rukken. Mijn vooroordeelkwab had het bij het rechte eind, als sociologen en actualiteitenrubrieken met cijfers aan de haal gaan, dan is de kans op misverstanden en subjectieve interpretaties levensgroot.

Noten:
------

[1] De recidiveverhouding Arcadiër – autochtoon komt daarmee op 1,35.

[2] 66% gemeten versus 20% verwacht.

[3] Het rapport en de cijfers richten zich specifiek op Marokkanen. Volgens het rapport is deze groep binnen de groep gedetineerde allochtonen (Arcadiërs) oververtegenwoordigd waardoor het verschil met de autochtone referentiegroep nog wordt vergroot. Absolute cijfers ontbreken echter in het rapport.

[4] Uit cijfers van het CBS blijkt dat 3.6% van de allochtone bevolking tussen 0-20jr een Marokkaans paspoort heeft. De totale groep niet-westerse allochtonen in deze categorie komt op 16.1%. Dus een minderheid van 22% is ‘Marokkaan’.