Identiteit en integratie

Integreren is niet hetzelfde als het opgeven van je eigen identiteit, hield Aboutaleb donderdag de aanwezigen voor. De Rotterdamse burgemeester sprak op het eerste integratiedebat dat sinds het vertrek van bruggenbouwer Ramadan werd gehouden. Waarschijnlijk zonder het zelf te realiseren raakte hij hiermee de kern van de zaak.

Identiteit is een begrip dat steeds weer boven komt drijven in discussies waar cultuur en integratie een rol spelen. Prinses Maxima kon de Nederlandse identiteit niet vinden, Hirsch Ballin weet dat veel mensen hun identiteit aan religie ontlenen en Aboutaleb probeert de allochtone gemeenschap gerust te stellen met de mededeling dat zij hun identiteit kunnen behouden. Hoe logisch dit alles ook op ons, de toehoorder, moge overkomen, als je er twee seconden bewust over nadenkt kun je niet anders dan concluderen dat ‘identiteit’ wel erg veel betekenissen moet hebben.

Een blik in het woordenboek verklaart waarom. Van Dale geeft twee betekenissen voor het begrip identiteit: 1) gelijkheid, en 2) eigen karakter. Twee betekenissen die met elkaar in tegenspraak zijn, misschien zelfs elkaars tegenovergestelde zijn. Want hoe kan er met zestien miljoen ‘eigen karakters’ sprake zijn van ‘gelijkheid’? Of, uitgaande van gelijkheid, is er binnen ‘de Nederlandse identiteit’ wel ruimte voor eigen karakters, voor individuen? Met de beantwoording van deze vraag beantwoord je ook het integratievraagstuk.

En dat antwoord is verrassend eenvoudig: Europa heeft de afgelopen zestig jaar, en eigenlijk de afgelopen tweehonderd jaar, een ontwikkeling doorgemaakt die de maatschappij grondig veranderde en haar burgers transformeerde van groepsdenkers tot individueel denkers. Van gedachtenhorige (kerk, staat, kapitaal) werd men tot gedachteneigenaar. Zo kreeg het begrip identiteit langzaam haar tweede betekenis, die van ‘eigen karakter’. Een betekenis die voor menig Europeaan vandaag de énige betekenis van het woord is.

Aboutaleb heeft deze ontwikkeling in sneltreinvaart en in persoon doorgemaakt; net als alle succesvolle nieuwkomers overigens. Komende vanuit een situatie dat ‘de groep’ de leefregels voor (en daarmee de identiteit van) het individu bepaalt, heeft hij ervoor gekozen zijn eigen identiteit te bepalen. Van ‘gelijkheid’ naar ‘eigen karakter’. Een metamorfose die cruciaal is voor wie in West-Europa wil aarden. Wie zich niet ontwikkelt tot individu zal altijd een amorfe classificatie als vreemdeling, gastarbeider, of allochtoon opgeplakt krijgen.

En daarmee zijn de geruststellende woorden richting allochtone gemeenschap wat kort door de bocht. De Nederlandse samenleving bestaat uit individuen van diverse pluimage die zich in los-vast verband organiseren rondom sociale ankerpunten als werk, familie, religie en verenigingsleven. Ankerpunten die stuk voor stuk hun eigen regels en gebruiken kennen maar waarvan iedere Nederlander weet dat hun geldigheid zich beperkt tot de boezem van dat specifieke (verenigings)verband. Daarbuiten is de ruimte neutraal en zijn geen uitingen zichtbaar die duiden op een collectieve identiteit. Behalve grondwet, wetboek en gedeelde feitenhistorie kent de Nederlandse samenleving geen dwingende samenhang.

Veel allochtone gemeenschappen, met name de islamitische, kennen deze dwingende samenhang wel. Sterker nog, het bepaalt de identiteit van allen die deel uitmaken van zo’n gemeenschap. Er heerst gelijkheid en eigen karakters worden niet gewaardeerd. Stellen dat men de groepsidentiteit kan behouden en tegelijkertijd volwaardig Europeaan kan worden is daarom onjuist. Wie Europeaan wil worden dient zijn groepswaarden tot persoonlijke waarden te maken en de rechten en plichten die eruit voortvloeien te beperken tot het eigen hoofd en het ‘verenigingsgebouw’. Aboutaleb heeft deze omslag gemaakt en spreekt de allochtone gemeenschappen toe vanuit deze optiek.

Voor hem zijn geloof, cultuur en traditie ("dat hé ouwe [tegen je vader] heb ik nooit willen overnemen") persoonlijke overtuigingen geworden die moeten passen binnen "de fundamenten van onze rechtsstaat". Gebruiken en overtuigingen, religie en feitelijk ook cultuur, vormen voor hem een persoonlijke filtering van wat er in de wereld te koop is. Als dat je insteek is dan kun je met recht zeggen: ik ben Nederlander met Marokkaanse roots en ik ben ook moslim; ik ben geïntegreerd maar ik heb mijn identiteit niet opgegeven.

Het gros van de traditionele allochtone gemeenschappen heeft die stap echter niet gemaakt. Hier overheerst het groepsdenken en regeert de autoriteit van de traditie. Door de woorden van Aboutaleb (en onze overheden in het algemeen) worden deze gemeenschappen wederom op het verkeerde been gezet. Men wordt gesterkt in de gedachte dat ‘de politiek’ het prima vindt dat er binnen de Nederlandse landsgrenzen gewerkt wordt aan een parallelle samenleving.

Om dit te voorkomen zouden overheden moeten stoppen met bruggenbouwen. Bruggenbouwen suggereert eilanden van cultuur en ‘gelijkheidsdenken’ die als eiland in stand blijven. De boodschap moet luiden: inpolderen! Het water moet weg, de eilanden moeten net als Urk en Schokland deel gaan uitmaken van het Nederlandse vasteland. En van die eilanden moeten de mensen als zelfstandig individu de drooggevallen polder instappen. Nederland is daarop ingericht. De maatschappij, het schoolsysteem en de openbare ruimte zijn daarop ingericht; op het kweken en faciliteren van individuen met een eigen karakter en een persoonlijke belevingswereld. Eerst moet je jezelf worden, pas dan mag je jezelf blijven.