Buruma wint Erasmusprijs

Volgens de organisatie wordt de Erasmusprijs "jaarlijks toegekend aan een persoon of instelling die een buitengewone bijdrage heeft geleverd aan de cultuur in Europa. De nadruk ligt op tolerantie, culturele veelvormigheid en ondogmatisch, kritisch denken – humanistische waarden die tot uitdrukking komen in de keuze van de laureaten". Dit jaar is dat Ian Buruma, kosmopoliet en volgens NRC redacteur Maartje Somers "radicaal gematigd".

Dat juist hij de Erasmusprijs ontvangt is een gotspe en tekenend voor het Nederland van Balkenende en Terpstra.

Buruma, opgegroeid in het Wassenaar van Theo van Gogh, verliet Nederland in 1975 om zijn geluk te beproeven in Tokyo, Hong-Kong, Londen en New York. In zijn herinnering leefde Nederland voort als een tolerant en "geruststellend saai" land. Dit veranderde echter op 2 november 2004, de dag waarop Theo van Gogh werd vermoord. Buruma keerde terug en schreef een boek over het Nederland dat hij na dertig jaar afwezigheid aantrof "Murder in Amsterdam: The Death of Theo van Gogh and the Limits of Tolerance".

"The limits of tolerance" liepen ook als een rode draad door het leven van Desiderius Erasmus (1469-1536). Geboren als onwettig kind trad Gerrit Gerritszoon, zoals hij eigenlijk heette, toe tot de orde der Augustijner monniken en ontwikkelde zich tot schrijver, filosoof maar bovenal tot humanist. Hij verzette zich tegen de totalitairiteit van de Roomse Kerk waarvan hij de onverdraagzaamheid, de onmenselijkheid en intolerantie verafschuwde.

Als volgeling van Jezus predikte Erasmus humanisme en tolerantie. Tolerantie voor ideeën die het menselijke boven de doctrine stelden. In reactie plaatste de Kerk zijn werk op de index van verboden boeken, een eer die in de eeuwen na Erasmus vrijwel alle Verlichte humanisten ten deel viel. Immers, een religie gebaseerd op de doctrine dat God ver boven de mens verheven is kan nu eenmaal niet anders. Tolerant staan tegenover ideeën die de mens centraal plaatsen of zelfs een mate van autonomie toekennen, is per definitie in strijd met de Leer.

Erasmus, Hobbes, Kant, stuk voor stuk vroegen ze om tolerantie voor menselijke waarden en menselijke ideeën maar stuk voor stuk werden ze verketterd en buitengesloten. De tolerantie van de Leer voor de menselijke rede was nul. Pas in het Holland van de 17e eeuw komt hierin verandering. Voor het eerst mogen mensen denken en schrijven wat ze willen zonder hiervoor door staat of kerk vervolgd te worden.

En of deze tolerantie nu voortkwam uit onverschilligheid, zoals Descartes vermoedde, danwel uit werkelijke vrijzinnigheid, feit is dat dit het soort tolerantie is waar Nederland bekend om stond (en staat). De tolerantie van Balkenende, Bos, Vogelaar en ook Buruma daarentegen, staat voor de intolerantie waartegen Verlichte geesten eeuwen hebben gevochten.

In het Nederland van Balkenende betekent tolerantie 'het niet beledigen van de Leer' en dan met name de Islamitische. Het Nederland van Balkenende redeneert weer vanuit de religie. Het redeneert en oordeelt vanuit de gedachte dat de Leer boven de menselijke rede staat. En ook Buruma gaat hier in mee door te stellen dat de tolerantie in Nederland tegenwoordig ver te zoeken is. Hij vindt het belangrijk dat moslims hun band met de islamitische Leer blijven cultiveren teneinde te integreren in een liberale westerse democratie. Een contradictio in terminis.

Integreren in een humanistische democratie met een totalitaire doctrine in de hand. Wie daar kritiek op heeft stelt zich intolerant op. Erasmus draait zich om in z'n graf.