Wij en Ik mengen niet

Onderwijssociologen Jaap Dronkers en Manon de Heus presenteerden onlangs in Berlijn een rapport waaruit blijkt dat kinderen uit culturen met een dominante religie (lees islam) op school beduidend minder presteren dan hun 'niet gedomineerde' klasgenootjes. Wat de oorzaak van dit negatieve islameffect is weten zij niet. En dat is vreemd.

Want al in de brugklas leert de HAVO/VWO leerling bij aardrijkskunde (tevens maatschappijleer) dat er een groot verschil bestaat tussen wij-culturen en ik-culturen. De West-Europese culturen zijn ik-culturen, de islamitische cultuur is een wij-cultuur. In wij-culturen is het individu ondergeschikt aan het groepsbelang en dient zich zonder morren te voegen naar de normen, waarden en waarheden van de groep. Het individu als ijkpunt bestaat niet.

In een ik-cultuur daarentegen dient het individu zélf zijn waarheden te ontdekken. Het individu wordt afgerekend op zijn of haar persoonlijke prestaties en ontwikkeling. Individuen die excelleren staan in aanzien. Groepswaarden vinden we slechts in de periferie van de maatschappij, meestal in de vorm van wetgeving. Dit Westerse individualisatieproces is lang geleden in gang gezet en wordt voor het eerst zichtbaar tijdens de Verlichting bij filosofen als Descartes en Rousseau. Midden vorige eeuw beschreef Sartre het ik-zijn in extremis: "Ook in extreme situaties is de mens vrij en kan zijn verantwoordelijkheid niet afschuiven op de omstandigheden [...] of een hogere macht".

De ik-cultuur is een puur intellectueel-materialistische ontwikkeling die indruist tegen alles wat wij van de evolutie hebben meegekregen. Deze vormde ons namelijk om te leven in hiërarchische self-supporting groepsverbanden. Het is ons genetisch ingeprent dat geen individu buiten de groep kan overleven, en deze groepsdrang leeft tot op vandaag voort in ieder van ons. Ook binnen ik-culturen, alleen herkennen we het niet als zodanig. Immers, wat hebben nationalisme, clubgevoel en oranjegekte te maken met een partriarchale agrarische gemeenschap? Dat het moderne surrogaten zijn wil er bij ons niet in.

In het niet onderkennen van deze maatschappelijke ontwikkeling schuilt evenwel een groot gevaar. Niet alleen begrijpen we ons eigen handelen niet, we zijn ook niet in staat de verschillen met wij-culturen zoals de islamitische juist te benoemen. Sterker nog, we denken dat alle culturen gelijkwaardig zijn en benaderen vanuit die gedachte individuen uit wij-culturen vanuit het Westerse ik-begrip. Juf doet het, ik doe het en de politiek doet het. "Ze wonen in Nederland en hier is iedereen gelijk, toch?". Fout, mensen die hun identiteit volledig aan de groep ontlenen verschillen wezenlijk van individuen die geacht worden zichzelf te ontdekken.

De islamitische wij-cultuur staat qua ontwikkeling mijlenver af van de Nederlandse ik-cultuur. Op school, op het werk en in de wijk. Uitingen van individualisme zoals (sexy) kleding, afwijkende ideeën en een ongebreidelde zelfexpressie zijn de islamitische wij-cultuur wezensvreemd. Dat kinderen hierin behalve door de juf ook door hun ouders gestimuleerd zouden worden is ondenkbaar. Het kind zweeft tussen twee onverenigbare, en op punten strijdige werelden en zal uiteindelijk voor zekerheid kiezen, de zekerheid van de groep waar het driekwart van de tijd doorbrengt. Einde opleiding, einde carrière. En de enkeling die wél uitbreekt en het HAVO doet wordt door z'n buurtgenootjes verweten te 'verkazen' en de groep te verraden.

Deze vicieuze circel kan alleen doorbroken worden als we islamitische leerlingen duidelijk durven maken dat er ook 'leven' buiten de groep bestaat. Dat het patriarchaat en de islam wellicht thuis bindende factoren zijn maar dat ze geen voorwaarde zijn om in Nederland een succesvolle carriëre op te bouwen, in tegendeel. Nederland heeft behoefte aan individuele creativiteit en competitie, niet aan ontheemd kuddegedrag. Maar helaas wordt deze boodschap niet verkondigd. Niet door de politiek en niet door Dronkelaar. Niemand durft te zeggen: "wij en ik mengen niet". Door dit na te laten sluit men een gehele bevolkingsgroep uit van deelname aan onze maatschappij; zachte heelmeesters maken stinkende wonden.

Daarentegen worden keer op keer de islam en de Arabische cultuur als ontbrekende hoeksteen voor de Nederlandse samenleving opgevoerd en worden criticasters geridiculiseerd of vervolgd. Keer op keer ook wordt de boodschap verkondigd dat bij integratie de islamitische cultuur ongewijzigd behouden kan blijven. Sexescheiding, vrouwenonderdrukking en religie worden door de PvdA gezien als onschuldige exponenten van een anderszins gelijkwaardige maatschappijvorm. "We kunnen nog een hoop leren van hun wij-gevoel" bazelt Vogelaar. "We moeten islamitisch onderwijs op de openbare scholen geven" oppert Marcouch. CDA en CU zeggen "dankjewel" tegen de imam stellen zich de terugkeer van dorpspastor en -dominee voor.

Maar Nederland en de Nederlanders hebben de dorpsgemeenschap en religieuze bevoogding in de jaren '60 definitief achter zich gelaten. De Westerse cultuur heeft zich in de afgelopen eeuwen ontwikkeld van een wij-cultuur naar een ik-cultuur, een intellectuele prestatie van formaat, mogelijk gemaakt door verregaande maatschappelijke specialisatie en een zeer liquide, op geld gebaseerde economie. Volstrekt onnatuurlijk maar een evolutie op zich.

Hoe kun je, dit wetende, de islamitische cultuur als gelijkwaardig beschouwen? Ménsen hebben gelijke rechten, culturen niet. Wij-culturen mengen niet met ik-culturen, dat zit hem in de definitie, dat leer je in de brugklas. Een wij-cultuur die haar creativiteit en individualiteit willens en wetens al in de twaalfde eeuw om zeep hielp door te stellen dat alle kennis door Mohammed geopenbaard is en verdere zoektochten ongewenst zijn, verdient niet het respect dat wij haar nu geven.

Een dergelijke cultuur remt onze eigen ontwikkeling en kan hooguit met mededogen beschouwd worden maar niet als gelijkwaardig. Ter verduidelijking: een klein land als Zuid-Korea diende in 2005 ruim 20.000 patentaanvragen in, de Arabische wereld als geheel een krappe 200. De global village vernieuwt zichzelf dankzij individuen die zich buiten de gebaande paden wagen, culturen die dit tegenwerken blijven achter. De karavaan trekt voort en heeft de Sahara lang geleden achter zich gelaten.

Olie en oliedollars zijn in West-Europa momenteel de enige legitimatie voor een islamitische diaspora die onder normale omstandigheden niet levensvatbaar zou zijn; ze is namelijk op geen enkele manier in staat de competitie met de lokale economieën aan te gaan. Sterker nog, ze verwerpt deze. De PvdA zegt mensen te willen verheffen maar plaatst steeds opnieuw de islamitische cultuur op een voetstuk in plaats van de individuen die eraan onderworpen zijn. Verheffen begint bij verwerpen, de PvdA dankt hier nota bene haar ontstaan aan.

De feiten uit het rapport van Dronkers en de Heus zijn onthutsend maar wederom wordt verzuimd hieraan de conclusie te verbinden dat traditionele wij-culturen niet mengen met moderne ik-culturen. Het rapport kan onbesproken het archief in, geen rode haan die er naar kraait en weer raakt een generatie Nederlandse kinderen tussen wal en schip. Berlijn was wat dat betreft de ideale locatie voor de presentatie van dit rapport: in de wijk Neukölnn is nagenoeg de gehele bevolking werkloos, is 90% van de criminelen van Arabische komaf en ziet de politiek dit als statistisch gegeven an sich. Er over spreken 'ist verboten', net als in Nederland.